Corocznie, wśród tysiąca par, przynajmniej jedna boryka się z problemem niepłodności. To kwestia o znacznym ciężarze dla wielu osób. W społecznościach, gdzie posiadanie potomstwa jest priorytetem, pary bez dzieci często są postrzegane jako mniej wartościowe, co może prowadzić do rozpadu związku. Często to kobiety są niesprawiedliwie obwiniane za problemy z płodnością, co skutkuje ich stygmatyzacją i dyskryminacją.
Postęp w dziedzinie medycyny, szczególnie w zakresie technik wpływających na poczęcie, umożliwił rozwój metod leczenia niepłodności. Dzięki temu, naukowcy, którzy nieustannie dążą do przekraczania granic medycznych możliwości, mogą odpowiadać na społeczne oczekiwania w tej dziedzinie.
Na czym polega zapłodnienie in vitro?
Istnieje wiele technik wspierających proces rozrodu, które umożliwiają zajście w ciążę pomimo przeszkód w naturalnym procesie prokreacji. Najpopularniejszą z nich jest metoda in vitro, która wymaga od pacjentów dostarczenia zarówno plemników, jak i komórek jajowych. Plemniki zazwyczaj uzyskuje się przez masturbację lub stosunek seksualny z użyciem prezerwatywy, podczas gdy pobranie komórek jajowych jest bardziej złożone i odbywa się poprzez nakłucie jajników pod kontrolą ultrasonografu. Aby zwiększyć szanse na uzyskanie większej liczby komórek jajowych, kobiety często poddawane są hormonalnej stymulacji owulacji, która jednak nie zawsze jest dobrze tolerowana i może prowadzić do powikłań, takich jak zespół hiperstymulacji jajników. Ten stan może objawiać się w różnym stopniu nasilenia, od łagodnego po krytyczny, przy czym cięższe przypadki mogą wymagać hospitalizacji.
Po zebraniu gamet, komórki jajowe i plemniki są łączone w laboratorium. Zapłodnienie może nastąpić naturalnie lub za pomocą metody ICSI, gdy plemniki nie są w stanie samodzielnie przeniknąć do komórki jajowej. Po zapłodnieniu zarodki są umieszczane w inkubatorze, który zapewnia odpowiednie warunki do ich rozwoju.
Przed wszczepieniem zarodka do macicy, możliwe jest przeprowadzenie diagnostyki preimplantacyjnej, która pozwala na wykrycie różnych nieprawidłowości genetycznych, w tym aneuploidii, chorób jednogenowych, a także określenie płci zarodka i zgodności tkankowej HLA. Dzięki temu można zwiększyć szanse na urodzenie zdrowego dziecka, wybierając zarodki bez genetycznych defektów.
Zarodki, które nie są wykorzystane w pierwszym cyklu, często są zamrażane na przyszłość. Proces zamrażania może być ryzykowny z powodu tworzenia się kryształków lodu, które mogą uszkodzić komórki zarodka. Aby temu zapobiec, stosuje się technikę zeszklenia, która polega na zanurzeniu zarodków w specjalnym płynie z substancjami chemicznymi, takimi jak propanediol czy glicerol. Metoda ta zwiększa szanse na przeżycie zarodków podczas rozmrażania.
Zastosowania metody in vitro
Techniki wspomaganego rozrodu nie są wyłącznie dla par borykających się z problemem bezpłodności. Mogą z nich korzystać również osoby, które nie mają problemów z płodnością. Przykładowo, procedura in vitro jest wykorzystywana do uzyskania potomstwa z określonymi cechami genetycznymi. W takich przypadkach spośród wielu zarodków wybiera się ten, który odpowiada wcześniej ustalonym kryteriom. Wybór taki może być podyktowany względami medycznymi, jak na przykład uniknięcie choroby dziedzicznej poprzez wybranie zarodka o określonej płci. Istnieją również sytuacje, w których kobiety decydują się na in vitro, aby urodzić dziecko, które w przyszłości może pomóc w leczeniu jego rodzeństwa poprzez donację materiału biologicznego. Kontrowersje budzą przypadki, gdy celem zapłodnienia in vitro jest wybranie zarodka z wadą genetyczną, na przykład w sytuacji, gdy para głuchoniemych chce mieć dziecko z taką samą wadą, uznając, że wychowanie go będzie dla nich prostsze.
Metoda in vitro umożliwia również parom homoseksualnym posiadanie dzieci. Wymaga to jednak uzyskania gamet od dawcy, a w przypadku mężczyzn także znalezienia surogatki. Kobiety po menopauzie również mogą zdecydować się na sztuczne zapłodnienie, gdyż niektóre z nich odczuwają potrzebę macierzyństwa dopiero w późniejszym okresie życia.
Nawet kobiety, które są dziewicami i nie interesuje ich współżycie, mogą skorzystać z tej metody, aby mieć dzieci. Techniki te pozwalają także na poczęcie dziecka z materiału genetycznego osób ciężko chorych lub zmarłych, o ile gamety zostaną pobrane w odpowiednim czasie. Dla kobiet z chorobą nowotworową, u których leczenie może uszkodzić jajniki, metody te dają szansę na macierzyństwo po wyzdrowieniu.
W miarę rozwoju technologii in vitro i zmian w normach etycznych można oczekiwać pojawienia się nowych zastosowań tej metody zapłodnienia.
Argumenty bioetyczne za stosowaniem in vitro
Argumenty etyczne popierające zastosowanie metody in vitro obejmują:
- argument związany z prawami reprodukcyjnymi:
- każda osoba ma prawo do posiadania potomstwa,
- konferencja ONZ w Kairze zaakceptowała działania umożliwiające korzystanie z metod sztucznej prokreacji,
- zdrowie reprodukcyjne to nie tylko brak chorób, ale także możliwość prowadzenia satysfakcjonującego życia seksualnego bez celu prokreacji;
- argument medyczny:
- niepłodność jest chorobą (klasyfikacja ICD-10),
- osoby niepłodne mają prawo do leczenia, w tym do korzystania z metod sztucznej prokreacji,
- metoda in vitro nie leczy bezpłodności, ale umożliwia uzyskanie potomstwa;
- argument z praw dziecka:
- silna motywacja rodziców do podjęcia procedury in vitro sugeruje, że zapewnią dziecku dobre warunki rozwoju,
- wysokie koszty zabiegu świadczą o determinacji i poświęceniu rodziców;
- argument dobra partnerów:
- dziecko może wzmacniać więzi emocjonalne między rodzicami,
- pojawienie się dziecka sprzyja trwaniu związku,
- brak potomstwa może prowadzić do rozpadu związku.
W debacie dotyczącej etycznych aspektów stosowania metody in vitro często przytacza się cztery główne argumenty. Pierwszy z nich, oparty na prawach reprodukcyjnych, podkreśla, że każda osoba ma prawo do posiadania potomstwa. W 1994 roku, podczas Międzynarodowej Konferencji na Rzecz Ludności i Rozwoju w Kairze, zdefiniowano zdrowie reprodukcyjne jako stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego w kontekście układu rozrodczego. Program z Kairu uznał prawo do decydowania o liczbie i czasie posiadania dzieci, w tym dostępu do informacji i metod prokreacji, zarówno naturalnych, jak i sztucznych.
Kolejny argument, medyczny, opiera się na przekonaniu, że niepłodność, uznawana za chorobę, może być leczona dzięki technikom sztucznego zapłodnienia. Niepłodność figuruje w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, a skoro istnieją metody, które pozwalają na uzyskanie potomstwa, nie powinno się odmawiać ludziom dostępu do nich. Krytyka, że in vitro nie leczy niepłodności, lecz jedynie ją koryguje, nie jest przekonująca, ponieważ podobnie jak w przypadku leczenia hormonalnego, celem jest uzyskanie pożądanego efektu, a nie naprawa funkcji organizmu.
Argument z praw dziecka zakłada, że rodzice, którzy decydują się na in vitro, są wyjątkowo zmotywowani, aby zapewnić swojemu dziecku odpowiednie warunki do rozwoju. Motywacja ta jest na tyle silna, że są gotowi podjąć trudne procedury medyczne i ponieść znaczne koszty. Dziecko, które jest wynikiem takich starań, prawdopodobnie otrzyma troskliwą opiekę.
Ostatni argument dotyczy dobra partnerów. Dziecko często wzmacnia więź emocjonalną między rodzicami, stając się nowym celem ich wspólnych działań. Brak potomstwa może natomiast prowadzić do wzajemnej niechęci i problemów w związku, a nawet do jego rozpadu.
Argumenty bioetyczne przeciwko stosowaniu in vitro
- Kwestie związane z zapłodnieniem in vitro:
- zygota jako pierwsze stadium rozwoju ssaków, w tym człowieka,
- różne podejścia etyczne do ochrony życia ludzkiego we wczesnych stadiach rozwoju,
- stanowiska etyczne uznające zarodek ludzki za potencjalną osobę,
- kryteria określające moment osiągnięcia statusu osobowego,
- różnice w traktowaniu zarodków i płodów w zależności od przyjętego stanowiska etycznego,
- etyki religijne, w tym katolicka, nieakceptujące zabijania zarodków ludzkich,
- procedury in vitro sprzeczne z niektórymi stanowiskami etycznych,
- tworzenie nadliczbowych zarodków, mrożenie, selekcja i eksperymentowanie na zarodkach,
- brak jednomyślności światopoglądowej w kwestii traktowania zarodków ludzkich.
- Selekcjonowanie zarodków:
- etyczne wątpliwości dotyczące selekcji zarodków,
- tworzenie większej liczby zarodków w celu wyboru najbardziej odpowiedniego,
- los pozostałych zarodków po selekcji,
- diagnostyka preimplantacyjna i jej konsekwencje dla zarodków uznanych za „wadliwe”,
- różne losy zdrowych zarodków niewybranych do implantacji,
- moralne dylematy związane z decydowaniem o szansie narodzin zarodków,
- kryteria selekcji i ich wpływ na wartościowanie życia ludzkiego,
- dopuszczalność różnych kryteriów selekcji w przyszłości,
- zagrożenia związane z selekcją zarodków.
- Anonimizacja dawców gamet:
- praktyki anonimizacji dawców w procedurach in vitro,
- moralne prawo dzieci do poznania swoich biologicznych rodziców,
- kwestia tożsamości i indywidualnej osobowości wynikającej z pochodzenia.
- Medyczne zastrzeżenia dotyczące in vitro:
- brak pełnej wiedzy medycznej na temat bezpieczeństwa i skuteczności in vitro,
- ograniczona wartość publikacji i brak raportowania zdarzeń niepożądanych,
- konflikt interesów w przemyśle in vitro,
- potrzeba oparcia medycyny na wiarygodnych dowodach naukowych.
- Skuteczność in vitro:
- wskaźniki skuteczności: liczba żywych urodzeń i skumulowana liczba żywych urodzeń,
- różnice w skuteczności w zależności od wieku kobiet,
- brak standaryzacji metodologicznej w obliczaniu wskaźników.
- Częstość występowania wad wrodzonych:
- wyższe ryzyko wad urodzeniowych u dzieci poczętych metodą in vitro,
- nieznane przyczyny wyższej częstości wad.
- Mnogie ciąże:
- znacznie wyższe prawdopodobieństwo ciąż mnogich po in vitro,
- powikłania związane z ciążami mnogimi,
- rekomendacje dotyczące ograniczenia liczby wszczepianych zarodków.
- In vitro a racjonowanie świadczeń medycznych:
- kryteria medyczne, etyczne i ekonomiczne decydujące o dopuszczalności stosowania technik medycznych,
- równy dostęp do świadczeń zdrowotnych a ograniczenia finansowe,
- konieczność racjonowania świadczeń i ustalania ich hierarchii.
Zapłodnienie in vitro to temat, który budzi wiele kontrowersji bioetycznych i medycznych. Proces ten rozpoczyna się od powstania zygoty, która jest wynikiem połączenia komórki jajowej i plemnika. Wartość życia ludzkiego na wczesnym etapie rozwoju, takim jak stadium zarodka, jest różnie oceniana w zależności od przyjętych poglądów etycznych. Niektórzy uważają, że zarodek ludzki jest jedynie potencjalną osobą i nie posiada pełnego statusu osobowego do pewnego etapu rozwoju, co może być określone na przykład kryteriami neurologicznymi lub zdolnością do samodzielnego życia poza organizmem matki. Inni natomiast uznają, że każdy człowiek, już od momentu poczęcia, jest osobą ludzką i zabicie zarodka jest czynem nagannym. Warto również wspomnieć o stanowiskach etycznych opartych na przekonaniach religijnych, które również nie akceptują zabijania zarodków ludzkich, jak na przykład w przypadku Kościoła katolickiego.
Selekcjonowanie zarodków to kolejny aspekt budzący wątpliwości etyczne. Procedura ta może być wykorzystywana do wybrania zarodka, który pomoże w leczeniu innego dziecka, dostarczając mu niezbędnego materiału biologicznego. Jednakże, aby wyselekcjonować odpowiedni zarodek, tworzy się ich nadliczbową ilość, co prowadzi do pytań o przyszłość tych, które nie zostaną wszczepione. W niektórych przypadkach selekcjonowanie zarodków wiąże się z niszczeniem tych uznanych za „wadliwe”, co rodzi pytania o przyszłość i traktowanie tych zarodków.
Komodyfikacja ludzi w kontekście procedur in vitro to ważny problem etyczny. Gamety, macice, a nawet dzieci mogą być traktowane jak towar, co jest szczególnie widoczne w przypadku handlu komórkami jajowymi i surogacji. Wysokie kwoty, jakie są oferowane za sprzedaż komórek jajowych czy wynajem macicy, mogą prowadzić do wykorzystywania kobiet, szczególnie tych w gorszej sytuacji ekonomicznej.
Anonimizacja dawców gamet to praktyka, która również jest kwestionowana. Dzieci poczęte dzięki sztucznej prokreacji mają moralne prawo do poznania swoich biologicznych rodziców, a anonimizacja dawców stoi temu na przeszkodzie.
W kwestii medycznej, metody sztucznej prokreacji nie zawsze są bezpieczne i skuteczne. Brak jest wiarygodnych danych na temat wskaźnika żywych urodzeń oraz skutków ubocznych, takich jak ciąże mnogie czy zespół hiperstymulacji jajników. Ponadto, dzieci poczęte metodą in vitro mają wyższe ryzyko wystąpienia wad urodzeniowych.
Skuteczność in vitro jest różna i zależy od wielu czynników, w tym wieku kobiety. Wskaźnik żywych urodzeń po jednorazowej implantacji zarodka jest stosunkowo niski i wynosi około 25%. W przypadku ciąż mnogich, ryzyko powikłań jest znacznie wyższe, co wiąże się z większymi kosztami opieki nad noworodkiem i matką.
Racjonowanie świadczeń medycznych to konieczność w kontekście ograniczonych zasobów finansowych. Decyzje o finansowaniu procedur in vitro z budżetu państwa muszą uwzględniać kryteria medyczne, etyczne oraz ekonomiczne. W Polsce prawo zapewnia równy dostęp do świadczeń zdrowotnych, jednak nie oznacza to pełnego dostępu do wszystkich procedur. W związku z tym, procedury in vitro są przedmiotem debaty dotyczącej ich finansowania z publicznych środków.
