Historia bioetyki jest głęboko zakorzeniona w filozofii etycznej, sięgając czasów starożytnych, kiedy to związana była z rozwojem medycyny oraz profesji lekarskiej, symbolizowanej przez przysięgę Hipokratesa. Rozważania na temat moralności w kontekście medycznym były również obecne w refleksji religijnej, szczególnie w kontekście dekalogu i nakazu „Nie zabijaj”. Święty Tomasz z Akwinu zajmował się problematyką moralną dotyczącą sprawiedliwości, w tym kwestiami okaleczenia, biczowania, uwięzienia, zabójstwa, samobójstwa i kary śmierci. W okresie renesansu tomistycznego, autorzy tacy jak D. F. Soto, D. Banez czy L. Molina kontynuowali te rozważania.
Początki bioetyki jako nauki
W XVIII wieku Francesco Cangiamila w swoim traktacie „Embriologia Sacra” podjął temat poczęcia i implantacji, opowiadając się za ochroną życia ludzkiego od momentu poczęcia, w duchu arystotelesowsko-tomistycznej tradycji filozoficznej. W 1803 roku Thomas Percival w pracy „Medical Ethics” skupił się na relacji między lekarzem a pacjentem, postulując przestrzeganie zasad życia cnotliwego, nieszkodzenia i sprawiedliwości. Zwrócił uwagę na trudności w pogodzeniu autonomii pacjenta z autorytetem lekarza, odrzucając zarówno nadmierny paternalizm, jak i nadmierny autonomizm pacjenta, proponując umiarkowany paternalizm, który uwzględnia odpowiedzialność pacjenta w miarę jego możliwości.
Świadomość konieczności filozoficzno-moralnej refleksji nad nowymi możliwościami nauk biologicznych i medycznych wzrosła po II wojnie światowej, kiedy to medycyna była wykorzystywana do ludobójstwa, a genetyka do segregacji i eutanazji. Proces norymberski i jego ujawnienia przyczyniły się do poszukiwania zasad etycznych i prawnych mających na celu ochronę ludzkości przed barbarzyństwem. W odpowiedzi na te zbrodnie, ONZ ogłosiło Powszechną Deklarację Praw Człowieka.
Bioetyka jako odrębna dyscyplina zaczęła kształtować się w latach sześćdziesiątych XX wieku, wraz z dynamicznym rozwojem nauk biologicznych i postępem technicznym. Nowe możliwości, takie jak dializa, transplantacje, diagnostyka prenatalna czy inżynieria genetyczna, przyczyniły się do skuteczniejszej walki z chorobami i przesuwania granic śmierci. Jednak postęp ekonomiczny i dominacja człowieka nad przyrodą zaczęły zagrażać naturalnemu środowisku, a nadzieje na pełną kontrolę nad naturą ludzką przez postęp techniczny okazały się złudne.
Rozwój bioetyki w środowisku naukowym
W 1970 roku Van Rensselaer Potter, onkolog z University of Wisconsin w Madison, wprowadził pojęcie „bioetyki” w kontekście refleksji nad moralnymi aspektami nauk biologicznych i medycznych. Termin ten pojawił się w jego artykule „Bioethics: The Science of Survival” oraz w książce „Bioethics: Bridge to the Future” wydanej rok później.
W USA już wtedy funkcjonowały instytucje, które zajmowały się rozwijaniem tej nowej dziedziny. W 1969 roku Daniel Callahan założył w Hastings, New York, Institute of Society, Ethics and The Life Sciences, znany jako The Hastings Center. Instytut ten nie prowadził działalności akademickiej, ale umożliwiał spotkania etyków z ekspertami z różnych dziedzin, analizując problemy etyczne, prawne i społeczne związane z postępem w medycynie i biologii. The Hastings Center wspierało również uczelnie w tworzeniu programów nauczania bioetyki i organizowało kursy wprowadzające w tematykę bioetyczną.
Inną ważną instytucją był Kennedy Institute, założony w 1971 roku przez Andre Hellegersa. Instytut ten, związany z Uniwersytetem Georgetown, miał charakter akademicki i oferował programy studiów z bioetyki, przyznając stopnie naukowe. Prowadził badania i wykłady, a także świadczył usługi dla instytucji publicznych. Współpracowali z nim znani teolodzy i filozofowie moralności. Kennedy Institute wydał również pierwszą Encyklopedię Bioetyki oraz roczniki Bibliography of Bioethics.
W Europie pierwsze centrum bioetyki powstało w 1975 roku w Barcelonie. Zainteresowanie bioetyką rozprzestrzeniło się następnie do Francji i Włoch, gdzie w latach 80. powstały kolejne centra. W Anglii dyskusje na temat bioetyki zaczęły się już w 1962 roku, a później przekształciły w Institute of Medical Ethics, który wydawał specjalistyczne czasopisma.
W Polsce bioetyka rozwijała się poprzez utworzenie Katedry Bioetyki na Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie oraz Międzywydziałowego Instytutu Bioetyki i Katedry Bioetyki na Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie.
Na świecie liczba ośrodków, organizacji i komisji etycznych nieustannie rośnie. Powstają liczne dokumenty, takie jak Europejska Konwencja Bioetyczna, które starają się ustanowić kanon praw człowieka w dziedzinie bioetyki. Komisje etyczne przy szpitalach odgrywają ważną rolę w rozstrzyganiu moralnych dylematów w konkretnych przypadkach, wpływając na oceny prawne i praktykę lekarską.
